9.LEKI PRZECIWKASZLOWE, STUDIUM FARMACEUTYCZNE, farmakologia

LEKI PRZECIWKASZLOWE, WYKRZTUŚNE, SEKRETOLITYCZNE, MUKOLITYCZNE

Kaszel jest złożonym odruchem obronnym, mającym na celu usunięcie ciała obcego lub zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych. W akcie kaszlu wyróżnia się 2 fazy. Pierwsza to głęboki wdech, na szczycie którego dochodzi do zamknięcia głośni i wzrostu ciśnienia do 21,3 kPa na 0,2-0,4s. W drugiej fazie dochodzi do gwałtownego otwarcia głośni i spadku ciśnienia, co wywołuje prąd powietrza w kierunku krtani i gardła. W drogach oddechowych znajdują się szczególnie wrażliwe miejsca błony śluzowej, których podrażnienie wywołuje zawsze silny napad kaszlu – jest to brzeg nagłośni, rozwidlenia tchawicy i dużych oskrzeli. Takie „punkty kaszlu” znajdują się także poza drzewem oskrzelowym, np. podrażnienie opłucnej lub tylnej ściany przewodu słuchowego zewnętrznego również wywołuje kaszel. Są to obszary unerwione przez nerw błędny, za pośrednictwem którego bodźce czuciowe docierają do ośrodkowego układu nerwowego.

Kaszel może być szkodliwy ze względu na ogólny stan choroby, np. po operacji w obrębie klatki piersiowej lub jamy brzusznej, przy współistniejącej ciężkiej niewydolności krążenia. Kaszel występuje po zranieniu płuc i opłucnej, towarzyszy zawsze nowotworom i gruźlicy płuc. We wszystkich tych sytuacjach kaszel grozi niebezpiecznym krwotokiem i musi być hamowany.

Kaszel jest również jednym z głównych objawów astmy i może występować sam, bez objawów duszności.

Kaszel jest związany z aktywacją autonomicznego układu nerwowego. Mechanizm jego powstania polega na bezpośrednim pobudzeniu receptorów włókien C przez mediatory wyzwalane w reakcji zapalenia(histaminę, bradykininę itp.), oraz pobudzeniu szybko adaptujących się receptorów przez substancję P wydzielaną przez te włókna.

Leki przeciwkaszlowe są to leki hamujące odruch kaszlu, ale nielikwidujące jego przyczyny, np. stanu zapalnego. Z tego powodu często uciążliwy i męczący objaw stanu zapalnego nie zawsze może być hamowany. Przy obecności zapalnej wydzieliny w drogach oddechowych zahamowanie kaszlu może spowodować przejście zapalenia na tkankę płucną. W takich sytuacjach jedynie racjonalne postępowanie to zastosowanie leków powodujących ewakuacje wydzieliny, czyli wykrztuśnych, a nie przeciwkaszlowych.

Kaszel w przebiegu astmy podlega leczeniu lekami przeciwastmatycznymi.

Leki przeciwkaszlowe można podzielić na 2 grupy: działające ośrodkowo, działające obwodowo

Leki przeciwkaszlowe o działaniu ośrodkowym

Charakteryzują się dużą skutecznością działania, ale również obciążone są większą liczbą działań niepożądanych. Do leków najsilniej hamujących kaszel należą opioidy. Przy ich stosowaniu niebezpieczeństwo wywołania zależności jest różna i zależy od leku. Największe w przypadku morfiny, znacznie mniejsze w przypadku kodeiny i praktycznie nie występujące w przypadku dekstrometorfanu.

Leki przeciwkaszlowe pochodne alkaloidów opium

Leki wykazujące działanie euforyzujące i wywołujące szybkie uzależnienie

Morfina

- dawki przeciwkaszlowe są mniejsze niż przeciwbólowe

- źle wchłania się z pp

- stosowana wyjątkowo w sytuacjach zagrożenia krwotokiem z płuc, np. zranienie klatki piersiowej, niektóre nowotwory płuc,

Oksykodon

- działanie przeciwbólowe i przeciwkaszlowe ma takie jak morfina

- łatwo również wywołuje euforię i zależność

- podaje się go głównie podskórnie

Bezitramid

- działanie przeciwbólowe i przeciwkaszlowe zbliżone do morfiny

- działanie przeciwkaszlowe uwidacznia się po 1-2h po podaniu i utrzymuje się 8h

- wydala się w znacznej ilości z kałem

- jest stosowany bardzo rzadko(leczenie szpitalne)

Etylomorfina

- wykazuje działanie przeciwbólowe i euforyzujące jak morfina

Hydrokodon - podobne działanie do morfiny

Leki niewykazujące wyraźnego działania euforyzującego, o słabych właściwościach uzależniających

Kodeina(Thiocodin)

- wykazuje słabsze od morfiny działanie przeciwbólowe, hamujące ośrodek oddechowy i wywołujący uzależnienie

- łatwo wchłania się z pp

- metabolizowana w wątrobie

- wydalana z moczem w postaci sprzężonej z kwasem glukuronowym

- skuteczne działanie przeciwkaszlowe występuje w dawkach mniejszych niź przeciwbólowe i utrzymuje się ok 2h

- działania niepożądane: zaparcia, nudności, wymioty, zmniejszenie częstości oddechu, senność, zawroty głowy

- przy doustnym podawaniu leku niebezpieczeństwo wywołania zależności jest niewielkie

- często jest składnikiem preparatów złożonych, w których skład wchodzą, oprócz kodeiny, lek przeciwbólowy paracetamol lub kwas acetylosalicylowy- stosowane jako leki przeciwbólowe

Normetadon

- wykazuje działanie identyczne jak kodeina

Leki niewywołujące uzależnienia

Dekstrometorfan (Acodin)

- występuję często w preparatach sprzedawanych bez recepty

- siła jego działania odpowiada kodeinie

- łatwo wchłania się z pp, początek działania pojawia się po 10-30min. od podania i utrzymuje się 5-6h

- może uwalniać histaminę

- podawany w postaci tabletek lub syropu

- często występuje w preparatach złożonych łącznie z paracetamolem (lek przeciwbólowy , przeciwgorączkowy), pseudoefedryną (lek sympatykomimetyczny), lekami przeciwhistaminowymi i stosowanymi w zakażeniach, zwłaszcza wirusowych dróg oddechowych

Folkodyna

- syntetyczna pochodna kodeiny

- wykazuje silne działanie przeciwkaszlowe mniej działań niepożądanych

- nie powoduje zaparć

- w mniejszym stopniu hamuje ośrodek oddechowy

- działania niepożądane to: nudności, senność, niepokój psychoruchowy i ataksja przy stosowaniu większych dawek

Butamirat (Sinecod, Supremin)

- wchłania się dobrze z pp

Noskapina

- naturalny alkaloid otrzymany z opium

- wykazuje działanie podobne do falkodyny

- jako pochodna izochinolinowa wykazuje słabe działanie spazmolityczne

- szybko wchłania się z pp

- działanie przeciwkaszlowe utrzymuje się do 4h

Preparaty złożone wykrztuśno - przeciwkaszlowe

- jednoczesne podawanie leku wykrztuśnego i przeciwkaszlowego budzi wątpliwości

- leki wykrztuśne zwiększają ilość płynnej wydzieliny, która powinna być usunięta z dróg oddechowych przez odruch kaszlowy, który nie powinien być wtedy hamowany

- leki tego typu są najczęściej sprzedawane bez recepty

- najczęściej w takich mieszankach znajduje się kodeina, lek o działaniu ośrodkowym, hamujący ośrodek oddechowy, zwłaszcza u osób starszych i małych dzieci

- nowsze preparaty zawierają dekstrometorfan

Leki przeciwkaszlowe nieopioidowe o działaniu ośrodkowym

Okseladyna

- słabsze działałanie przeciwkaszlowe niż leki opioidowe wymienione wcześniej

- słabe działanie wykrztuśne

- nie hamuje ośrodka oddechowego i nie powoduje zależności

- w postaci tabletek i syropu

Pentoksyweryna

- wykazuje oprócz działania przeciwkaszlowego, działanie miejscowo znieczulające i cholinolityczne

- działanie przeciwkaszlowe występuje po 30min. i utrzymuje się krótko do 1,5h

- obawy niepożądane: senność, nie powinno się prowadzić pojazdów mechanicznych, zaburzenia ze strony pp i skórne odczyny alergiczne

Glaucyna

- alkaloid występujący w zielu siwca żółtego

- nie hamuje ośrodka oddechowego nie powoduje przyzwyczajenia

Dimetoksanat

- działanie przeciwkaszlowe słabsze od kodeiny

- oprócz działania na ośrodkowy układ nerwowy, ma też słabe działanie miejscowo znieczulające

- wchłania się szybko z pp

- działanie przeciwkaszlowe po 30 min i utrzymuje się do 3-4h

- działania niepożądane: nudności, zawroty głowy, pobudzenie czynności serca

Pipazetat

-działanie przeciwkaszlowe podobne do falkodyny, dodatkowo znieczulające miejscowo

- szybko wchłania się z pp

- działanie po 30min i utrzymuje się 4-6h

- działania niepożądane: nudności, zawroty głowy, pobudzenie czynności serce

Oksomemazyna

- działa przeciwkaszlowo jak leki wymienione wyżej

- wykazuje również działanie przeciwhistaminowe i uspokajające

- działania niepożądane: senność, nudności, skórne odczyny alergiczne

Alimemazyna

- działa jak oksomemazyna

- stosowana głównie w anestezjologii, w premedykacji chirurgicznej jako lek przeciwkaszlowy

Leki przeciwkaszlowe o działaniu odwodowym

Leki wpływające na zakończenia czuciowe w oskrzelach

Benzonatat

- wykazuje działanie miejscowo znieczulające

- po podaniu doustnym działanie przeciwkaszlowe pojawia się po 30min. i utrzymuje się do 8h

- działania niepożądane: zaparcia z powodu zahamowania perystaltyki jelit i skórne odczyny alergiczne

- stosowany wyłącznie w anestezjologii, w premedykacji

Śluzy roślinne

- działanie przeciwkaszlowe polega na działaniu osłaniającym błony śluzowe

- podawane per os łagodzą odczucie drażnienia w obrębie gardła i działają osłaniająco w obrębie błony śluzowej żołądka

- ich działanie jest słabe i używane są jako dodatek do innych leków

- do roślin zawierających duże ilości tych substancji należą: korzeń prawoślazu, liście podbiału, kwiat dziewanny, liście i kwiat malwy - wchodzą one w skład wykrztuśnych mieszanek ziołowych

LEKI WYKRZTUŚNE I SEKRETOLITYCZNE

Leki te ułatwiają oczyszczanie dróg oddechowych z zalegającej wydzieliny. Aby wydzielina mogła być usunięta w odruchu kaszlowym, musi stać się bardziej płynna, co zmniejsza jej lepkość. W warunkach prawidłowych wydzielina dróg oddechowych zabezpiecza błonę śluzową przed wysychaniem i umożliwia prawidłową czynność rzęsek nabłonka oddechowego. nadmiar wydzieliny hamuje ruch rzęsek. W niektórych chorobach dróg oddechowych wydzielina oskrzeli jest bardzo lepka. W tej sytuacji upłynnienie jej ułatwia wykrztuszenie i jest podstawowym postępowaniem terapeutycznym.

Wydzielinę można upłynnić nie tylko przez zastosowanie leków, ale także przez obfite nawodnienie dróg oddechowych- można to uzyskać zwiększając ilość płynów podawanych doustnie, najlepiej niegazowane wody mineralne.

W niektórych sytuacjach doustne obfite podawanie płynów może być przeciwwskazane, np. zaawansowanej niewydolności krążenia lub ciężkiej niewydolności nerek. Nawadnianie można także skutecznie przeprowadzić drogą wziewną. Woda podawana w postaci inhalacji bardzo dobrze zmniejsza lepkość wydzieliny i odczyn zapalny błony śluzowej. Wziewanie pary wodnej jest mniej skuteczne, ponieważ jest grubokropelkowa i dociera najwyżej do tchawicy i dużych oskrzeli.

Systematyczna kinezyterapia oddechowa (gimnastyka oddechowa, oklepywanie powierzchni nad płucami i odpowiednie ułożenie chorego) zapewnia prawidłowy drenaż oskrzeli i ma duże znaczenie przy oczyszczaniu dróg oddechowych. Samo podawanie leków wykrztuśnych i sekretolitycznych jest niewystarczające (zwłaszcza u małych dzieci i osób w podeszłym wieku). W takich chorobach jak muskowiscydoza, rozstrzenie oskrzeli, przewlekłe zapalenie oskrzeli stosowanie nawet najskuteczniejszych leków mukolitycznych w inhalacjach bez stosowania kinezyterapii jest błędem sztuki, móze tylko pogorszyć stan kliniczny chorego.

Leki wykrztuśne

Część z tych leków ma problematyczną skuteczność. Ze względu na ich słabe działanie kojarzone są w mieszankach, które powinny zawierać leki z różnych grup. W skład niektórych mieszanek wchodzi efedryna, w nowszych pseudoefedryna ( są to leki sympatykomimetyczne, rozkurczają mm gładkie oskrzeli, zmniejszają przekrwienie błony śluzowej, a działając na ośrodkowy układ nerwowy poprawiają samopoczucie chorego.

Leki wykrztuśne o działaniu odruchowym

Leki tej grupy po podaniu doustnym drażnią błonę śluzową żołądka, wywołując na drodze odruchowej zwiększone wydzielanie wodnistego śluzu przez gruczoły oskrzelowe. Leki o takim mechanizmie stosowania nie powinny być stosowane u chorych z współistniejącą chorobą wrzodową, ponieważ mogą wywołać dolegliwości bólowe.

Korzeń wymiotnicy

- lek roślinny stosowany w postaci odwarów, nalewek, wyciągów, najczęściej z innymi lekami wykrztuśnymi

- działanie korzenia wymiotnicy wynika z zawartości w nim alkaloidu emetyny - w większych dawkach działanie wymiotne

- w mieszankach wykrztuśnych nie należy przekraczać dawki 30mg (większe - wymioty).

Saponiny

- występują w wielu roślinach i wykazują działanie podobne do emetyny

- znajdują się a takich roślinach jak: korzeń senegi, korzeń lukrecji, korzeń pierwiosnka, korzeń żywokostu,

- stosowane w postaci preparatów złożonych, mieszanek ziołowych i syropów np. Sprupus Symphyti (syrop żywokostowy) Sirupus Symphyti cum Farfara (syrop żywokostowy z podbiałem) Species pectorales (Pectosan), Species pectorales II (Neopectosan)- mieszanka ziół do sporządzania odwarów

Benzoesan sodu ( Natrium benzoicum)

- podawany per os drażni błonę śluzową żołądka

- wywołuje to odruchowe zwiększenie wydzielania gruczołów oskrzelowych

- wykazuje również słabe działanie antyseptyczne - używany do konserwacji produktów spożywczych, zwłaszcza soków

Leki wykrztuśne działające bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe

Leki należące do tej grupy po podaniu doustnym wydzielają się przez gruczoły oskrzelowe, pobudzając je do zwiększonego wydzielania płynnego śluzu. Drażnią również błonę śluzową dróg oddechowych co dodatkowo zwiększa wydzielanie. To działanie jest najwyraźniejsze przy stosowaniu tych leków drogą wziewną. Zwiększenie ilości bardziej płynnej wydzieliny po zastosowaniu tych leków ułatwia jej przesuwanie w świetle oskrzeli i ułatwia wykrztuszenie, zwłaszcza po wykonaniu czynności oklepywania i odpowiednim ułożeniu chorego.

Jodek potasu (Kalium iodatum)

- należy do jednych z najbardziej skutecznych leków wykrztuśnych

- po podaniu do ustnym oprócz bezpośredniego działania na gruczoły oskrzelowe, wykazuje działanie odruchowe podobne do emetyny

- ma wiele działań niepożądanych, jego silne działanie nie ogranicza się tylko do oskrzeli , wywołuje bolesny obrzęk ślinianek, wyciek z nosa, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, często objawy skórne, stosowanie związków jodu zmniejsza czynność tarczycy, nie stosować u chorych na gruźlicę - wywołuje zaostrzenie procesu chorobowego

- skuteczność podawanie w odpowiedniej dawce 5,0g/24h

- związki jodu są stosowane również w postaci inhalacji jodowych i solankowo- jodowych w przewlekających chorobach dróg oddechowych

Związki kreozotu ( Sirupus Kalii guajacosulfonici, Guajazyl, Kalium guajacosulfonicum)

- kreozot jest produktem destylacji smoły z drzewa bukowego, ma postać oleistego płynu o piekącym smaku

- w skład kreozotu wchodzi głównie gwajakol oraz krezol i inne pochodne fenolu

- ma on podwójny mechanizm działania wykrztuśnego - pośredni i bezpośredni

- po podaniu doustnym drażni błonę śluzową żołądka i odruchowo zwiększa wydzielanie gruczołów dróg oddechowych

- po wchłonięciu wydziela się do światła oskrzeli i tu, drażniąc błonę śluzową, również pobudza wydzielanie gruczołów oskrzelowych

- wykazuje dość znaczną skuteczność wykrztuśną i słabe działanie odkażające

- polecany zawsze w ostrych stanach zapalnych oskrzeli

- działania niepożądane: ze strony pp

Olejki eteryczne

- występują w wielu roślinach

- są lotne, aromatyzowane i zawierają głównie terpeny

- po podaniu doustnym są częściowo wydalane przez drogi oddechowe

- wykazują działania drażniące błonę śluzową oskrzeli, zwiększają wydzielanie bardziej płynnej wydzieliny, łatwiejszej do wykrztuszania

- wykazują słabe działanie odkażające i odwadniające

- stosowanie olejków w postaci syropów nie ma większego znaczenia wykrztuśnego

- niektóre z nich zawierają efedrynę lub kodeinę

- podawanie ich w postaci cukierków, pastylek do ssania w czasie stanów zapalnych błony śluzowej górnych dróg oddechowych łagodzi nieprzyjemne dolegliwości i tylko subiektywnie poprawia drożność nosa (zwłaszcza mentol, drażniąc zakończenia czuciowe w jamach nosowych i nosogardzieli, daje pozorne odczucie polepszenia drożności nosa)

- najskuteczniej działają po podaniu ich w postaci inhalacji

- do wziewania stosuje się mieszaniny olejków: sosnowego, eukaliptusowego, tymiankowego, terpentynowe, miętowego

- w warunkach domowych najczęściej stosuje się 5-10 kropli na szklankę wrzącej wody do wdychania przez 10min

- produkowane są także w postaci maści do wcierania w okolicę klatki piersiowej

Leki wykrztuśne zmieniające odczyn wydzieliny gruczołów oskrzelowych

Zmiana pH wydzieliny gruczołów oskrzelowych powoduje jej upłynnienie, co ułatwia wykrztuszanie. Do leków o takim działaniu należą wodorowęglan sodu i chlorek amonu. Skuteczność tych leków jest niewielka i podawane są w mieszankach z innymi lekami

Wodorowęglan sodu (Natrium bicarbonicum, wody szczawnickie "Józefina", "Stefan"; Sal Ems Factitium- sztuczna sól emska)

- po podaniu doustnym alkalizuje wydzielinę oskrzeli, co prowadzi do jej upłynnienia i łatwiejszej eliminacji

- silnie alkalizuje również sok żołądkowy i mocz

- przy długim stosowaniu może doprowadzić do kamicy nerkowej i ułatwić zakażenie dróg moczowych

Chlorek amonu (Ammonium chloratum)

- po podaniu doustnym wchłania się szybko i powoduje zakwaszenie organizmu

- wydala się również przez gruczoły oskrzelowe, co zwiększa ich wydzielanie, upłynnia wydzialinę przez jej zakwaszenie

Leki sekretolityczne

Upłynniają wydzielinę oskrzeli podobnie jak leki wykrztuśne, ale nie przez zwiększenie ilości płynnej wydzieliny (zwiększenie zawartości wody) a przez zmianę składu wydzieliny. Można je podzielić na 3 grupy: leki mukolityczne, enzymy proteolityczne i detergenty. Grupa leków mukolitycznych ma obecnie największe zastosowanie kliniczne - wypierają leki wykrztuśne. Mechanizm ich działania polega na zmniejszeniu zawartości mukoprotein w wydzialinie dróg oddechowych. Mechanizm działania detergentów i enzymów proteolitycznych wyjaśniają ich nazwy.

Leki sekretolityczne wykazują najsilniejsze działanie przy miejscowym ich stosowaniu do drzewa oskrzelowego lub pozajelitowo. Skuteczność leków mukolitycznych podawanych per os często jest podobna do leków wykrztuśnych i zależy od dawki.

Leki mukolityczne

Pochodne cysteiny(acetylocysteina, karbocysteina) ,(ACC, Tussicom, Fluimucil - acetylocysteina; ) Pectodrill, Mukolina syrop- karboksycysteina)

- zmieniają lepkość wydzieliny dróg oddechowych przez rozrywanie wiązań disiarczkowych w polipeptydach śluzu z jednoczesnym tworzeniem wiązań hydrofilnych, co powoduje upłynnienie i zmniejszenie lepkości wydzieliny

- skuteczność ich jest wyraźna przy podawaniu wziewnym lub we wlewkach dooskrzelowych, działanie leku podanego miejscowo występuje w ciągu 10min.

- wskazania do stosowania inhalacyjnego pochodnych cysteiny są stany chorobowe z wydzieliną o dużej lepkości, np. muskowiscydoza, ale zawsze łącznie z kinezyterapią

- w astmie nie są stosowane ponieważ mogą wywołać skurcz oskrzeli

- działania niepożądane: nieprzyjemny smak, podrażnienie błon śluzowych nosa i gardła i sporadyczne nudności i wymioty

- liczne preparaty acetylocysteiny i karbocysteiny, które podawane są doustnie, mają mniejszą skuteczność i podawane są zamiennie z lekami wykrztuśnymi, najczęściej w ostrych stanach zapalnych dróg oddechowych

- acetylocysteina jest antidotum w zatruciach paracetamolem, ponieważ inaktywuje toksyczne metabolity i utrzymuje prawidłowe stężenie glutationu w wątrobie

- acetylocysteinę podaje się za pomocą inhalatora lub w postaci granulatu i tabletek musujących

Mesna (Mistabron, Anti-Uron, Mucofluid, Uromitexan)

- mechanizm działania podobny do pochodnych cysteiny

- ma mniej działań niepożądanych, a podobną skuteczność

- podaje się ją miejscowo w postaci aerozolu otrzymanego za pomocą inhalatora lub bezpośrednio we wlewie

- jest stosowana we wszystkich chorobach dróg oddechowych, którym towarzyszy trudna do wykrztuszenia lepka wydzielina, w czasie znieczulenia ogólnego i bronchoskopii w celu ułatwienia odessania wydzieliny z dróg oddechowych, w niektórych stanach zapalnych zatok przynosowych i zapaleń ucha środkowego

- działania niepożądane: może wywołać podrażnienie błony śluzowej nosa i gardła, niekiedy nudności i wymioty, ma nieprzyjemny smak i zapach

Bromheksyna ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

9.LEKI PRZECIWKASZLOWE, STUDIUM FARMACEUTYCZNE, farmakologia

Podstrony