8920, Big Pack Books txt, 5001-10000

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Katarzyna Sobolewska-My�likPartie i systemy partyjne na �wiecieWydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004I � Partie polityczne - definicje i geneza1.1. Definicje partii politycznejUstalenie jednoznacznej definicji partii politycznej jest, wbrew pozorom, zagadnieniem skomplikowanym. Partia polityczna jako zjawisko podlega ci�g�ej ewolucji, zmieniaj� si� realia polityki, w kt�rych partie dzia�aj�, nie wspominaj�c ju� o r�norodno�ci wynikaj�cej z warunk�w lokalnych. W efekcie, definicji partii politycznych, sformu�owanych przez naukowc�w jest bardzo du�o. Zawieraj� one oczywi�cie wiele element�w wsp�lnych, ale eksponowane s� r�wnie� cechy traktowane przez autora definicji jako wa�ne, co czasem prowadzi do kontrowersji z innymi uj�ciami zagadnienia. Przytoczenie samych tylko najbardziej znacz�cych definicji partii politycznej, jakie ukaza�y si� w opracowaniach naukowych, by�oby zadaniem trudnym i jednocze�nie nu��cym. Zatem w poni�szym rozdziale zaprezentowane zostan� jedynie przyk�ady, kt�re pozwol� czytelnikowi na zorientowanie si� w podstawowych kwestiach, uwa�anych w nauce za istotne przy definiowaniu partii politycznej.U�ywaj�c terminologii socjologicznej, parti� mo�na opisa� jako grup� spo�eczn�, dobrowoln�, du��, formaln�, celow�. Taka charakterystyka nie jest jednak wystarczaj�ca dla odr�nienia partii od innych grup dzia�aj�cych we wsp�czesnych spo�ecze�stwach. Dlatego definicje partii zawieraj� elementy pozwalaj�ce na okre�lenie specyfiki, najcz�ciej wskazuj�c na obszar dzia�ania partii jakim jest polityka lub te� wymieniaj�c charakterystyczne funkcje, wype�niane przez te organizacje.Pierwsze rozwa�ania na ten temat pochodz� z XVIII w., chocia� struktury, kt�re da�y pocz�tek wsp�czesnym partiom i by�y podstaw� tych rozwa�a� pojawi�y si� sto lat wcze�niej, w okresie Chwalebnej Rewolucji angielskiej. Dla �wczesnych badaczy jednym z wa�niejszych problem�w by�o rozr�nienie pomi�dzy parti� a fakcj�. Fakcja by�a okre�lana jako grupa zorientowana na partykularne interesy, oceniana jednoznacznie negatywnie, parti� natomiast okre�lano jako grup� opart� na zasadach, zorientowan� na dobro wsp�lne1. Za takie uwa�ano w�a�nie brytyjskie ugrupowania parla-1 Szeroki przegl�d historycznych podej�� do definiowania partii prezentuje G. Sartori, Parties and Party Systems. A Frameworkjor Analysis, New York 1976, rozdz. I.8mentarne z XVII w. Rozr�nienia mi�dzy nimi a wsp�czesnymi sobie, osiemnastowiecznymi Whigami i Torysami dokona� m.in. David Hume, kt�ry twierdzi�, �e partie Chwalebnej Rewolucji to �partie zasad", ugrupowania swoich czas�w nazwa� raczej fakcjami1. Jak pisze Sartori to w�a�nie ten autor wytyczy� drog� dla wyra�nego rozr�nienia tych dw�ch grup - partii i fak-cji - pos�uguj�c si� w�a�nie kategori� zasad, na podstawie kt�rych dzia�aj� partie, w odr�nieniu od interes�w lub emocji, b�d�cych podstaw� tworzenia fakcji.Jedn� z najcz�ciej cytowanych definicji pochodz�cych z pierwszego okresu rozwa�a� nad partiami jest definicja sformu�owana przez Edmunda Burke'a i g�osz�ca, �e partia �jest ca�o�ci� z�o�on� z ludzi pragn�cych drog� wsp�lnych wysi�k�w realizowa� interes narodu, zgodnie z zasad� przez wszystkich akceptowan�"2.Definicje proponowane przez wsp�czesnych badaczy znacznie mniej skoncentrowane s� na problemie zasad i warto�ci. W wielu z nich podkre�lane s� te elementy charakterystyki partii, kt�re wi�� si� z ich konkretnymi dzia�aniami i funkcjami w �yciu politycznym.Bardzo wiele definicji eksponuje rol� partii jako ��cznika pomi�dzy rz�dem a spo�ecze�stwem. Przyk�adem mog� by� definicje Sigmunda Neumanna czy Kay Lawson. Neumann definiuje parti� nast�puj�co: �wyodr�bniona organizacja aktywnych politycznie aktor�w spo�ecznych, kt�rzy s� zainteresowani kontrolowaniem w�adzy wykonawczej i kt�rzy konkuruj� o poparcie spo�eczne z inn� grup� lub grupami o odmiennych pogl�dach. Tak rozumiana [partia] jest to wa�ny po�rednik ��cz�cy si�y spo�eczne i ideologie z oficjalnymi instytucjami rz�dowymi i wi��cy je z dzia�aniem politycznym w ramach szerszej wsp�lnoty politycznej"3.Kay Lawson definiuje parti� jako organizacj� zrzeszaj�c� jednostki, kt�ra poszukuje wyborczego i pozawyborczego wsparcia ze strony spo�ecze�stwa (lub jego cz�ci) dla okre�lonych przedstawicieli tej organizacji, po to, by mogli sprawowa� w�adz� polityczn� zwi�zan� z konkretnymi stanowiskami rz�dowymi, twierdz�c, �e w�adza ta wykonywana jest dla spo�ecznego dobra4. Dla tej autorki funkcja ��cznika mi�dzy w�adz� a spo�ecze�stwem jest specyficzna tylko dla partii i tylko przez nie wype�niana. Najpowa�niejsz� krytyk�, jakiej poddawane s� te definicje jest fakt, �e zbyt �ci�le wi�� partie z procesami zachodz�cymi w spo�ecze�stwie, nie doceniaj�c w nich aktywnych wsp�tw�rc�w proces�w politycznych.Wiele definicji akcentuje z kolei dzia�ania partii w polityce, k�ad�c nacisk na tafcie Ich funfecje Jak uczestnictwo w wyborach czy sprawowanie w�adzy. Tutaj przyk�adem mog� by� definicje sformu�owane przez A. Down-sa czy G. Sartoriego.1 Ibidem, s. 7.2 Cytat za P.A. Beck, Porty Politlcs In America, New York 1979, s. 8.3 Modern Political Parttes, S. Neumann (red.) Chicago 1958, s. 396.4 K. Lawson, The Compamtiwe Study ofPolittcal Parties, New York 1976, s. 3, 4.9Anthony Downs definiuje parti� jako koalicj� os�b chc�cych legalnymi �rodkami zdoby� kontrol� nad aparatem w�adzy wykonawczej1. Giovanni Sartori proponuje definicj�, w kt�rej partia jest grup� bior�c� udzia� w wyborach i zdoln� do obsadzenia, w drodze wybor�w, swoimi kandydatami urz�d�w publicznych2.Spo�r�d zarzut�w wysuwanych pod adresem tych definicji mo�na wskaza� na dwa najistotniejsze a mianowicie, �e na ich podstawie trudno odr�ni� partie od innych struktur, wykonuj�cych podobne funkcje a tak�e, �e trudno odr�ni� partie dzia�aj�ce w warunkach demokracji od tych, kt�re funkcjonuj� w warunkach niedemokratycznych.Je�eli chodzi o pokrywanie si� funkcji wype�nianych jednocze�nie przez partie i inne organizacje, mo�na zauwa�y�, �e niecz�ste ale znane s� przypadki, kiedy w wyborach uczestnicz� np. zwi�zki zawodowe, uwa�aj�c, �e problemy ich cz�onk�w nie znajduj� wystarczaj�cej reprezentacji w dzia�alno�ci partii. Ten przypadek jest akurat dla polskiego czytelnika bardzo bliski poprzez niedawny udzia� �Solidarno�ci" w wyborach w roku 1991 i 1993, z wyra�nym przes�aniem pr�nowania interes�w zwi�zkowych. �Solidarno��", co wa�ne, podkre�la�a w�wczas, �e jej reprezentacja parlamentarna ma mie� charakter zwi�zkowy a jej g��wnym celem jest obrona interes�w pracowniczych. Wyra�nie dystansowa�a si� tak�e od obsadzania swoimi kandydatami funkcji w aparacie wykonawczym, zatem spe�nia�a jedynie cz�ciowo warunki okre�lone w cytowanych definicjach Downsa i Sartoriego. Niemniej dla obserwatora nie zwracaj�cego bacznej uwagi na szczeg�owe motywacje, obraz by� jednoznaczny: podmiot jakim by� zwi�zek zawodowy �Solidarno��" uczestniczy� w wyborach parlamentarnych. Wydaje si� zatem, �e ten przyk�ad najlepiej ilustruje zarzuty stawiane cytowanym definicjom, kt�re wi�� si� z trudno�ciami w rozr�nieniu na ich podstawie partii i organizacji, kt�re nimi nie s�, a kt�re czasami wykonuj� podobne funkcje.Z kolei problem partii dzia�aj�cej w warunkach niedemokratycznych wi��e si� z faktem, �e partia taka nie konkuruje z innymi partiami, cz�sto b�d�c jedyn� parti� w pa�stwie. Ten w�a�nie brak uwzgl�dnienia elementu konkurencji w walce z innymi ugrupowaniami o poparcie spo�eczne uwa�any jest za niedoci�gni�cie definicji okre�laj�cych partie jedynie poprzez funkcje sprawowania w�adzy czy uczestnictwo w wyborach a wi�c m.in. tak�e cytowane powy�ej definicje Downsa i Sartoriego.Krytyka taka formu�owana jest w �wietle pogl�du, �e partia nie konkuruj�ca z innymi w og�le nie jest parti�. Ten punkt widzenia reprezentowany jest np. w przytoczonej powy�ej definicji Neumanna czy definicji Schlesinge-ra, kt�ry rozumie parti� jako �organizacj� polityczn�. Ten ostatni rozumie1 Cytat za P.A. Beck, op. clt., s. 8.2 G. Sartori, op. clt., s. 63.\10parti� jako organizacj� polityczn�, kt�ra aktywnie i efektywnie anga�uje si� w konkurencj�, kt�rej stawk� jest wybieralny urz�d"1.Tu z kolei nale�y podkre�li�, �e Giovanni Sartori nie tylko w sformu�owanej definicji nie uwzgl�dnia elementu konkurencji, ale wyra�nie stwierdza, �e proponowana przez niego definicja odnosi si� tak�e do monopartii, czyli partii nie maj�cych w pa�stwie konkurencji innych2. Zdaniem tego autora bowiem, nawet wybory, maj�ce jedynie charakter rytualny czy fasadowy, wci�� pozwalaj� odr�ni� organizacje, kt�re si� do nich odwo�uj�, czyli partie, od grup, kt�re tego nie robi�.Mo�na zgodzi� si� z pogl�dem, �e definicje nie podkre�laj�ce elementu konkurencji, a eksponuj�ce funkcje partii zwi�zane z aktywno�ci� polityczn�, a zw�aszcza z wykonywaniem funkcji rz�dzenia, rzeczywi�cie nie pozwalaj� zorientowa� si�, czy dany autor uwa�a monoparti� za tak� sam� organizacj� jak parti� dzia�aj�c� w warunkach demokratycznej konkurencji. Problem ten pozostaje zreszt� kwesti� nierozstrzygni�t� - w tej ksi��ce pojawi si� on raz jeszcze przy okazji omawiania typologii system�w partyjnych.Ryszard Herbut z kolei wskazuje na inny problem zwi�zany z definicjami eksponuj�cymi g��wnie funkcje partii, do kt�rych zaliczy� mo�na w zasadzie wszystkie przytoczone powy�ej. Ot� wed�ug prof. Herbuta w definicjach tego typu nadmiernie akcentowana jest rola partii jako ogniwa po�rednicz�cego mi�dzy w�adz� a spo�ecze�stwem3. Wa�ne jest przy tym, by nie myli� tej uwagi krytycznej z innymi, przytoczonymi przy okazji definicji Neu-manna czy Lawson. Nie chodzi tu bowiem o nadmierne wyeksponowanie spo�ecznego zakorzenienia partii, ile o zbyt du�y akcent na wykonywanie funkcji w pewnym sensie zaw�aj�cych postrzeganie partii jedynie do dzia�a� legitymizacyjnych.Ciekawe podej�cie do problemu definiowania partii politycznych zaprezentowa� ameryka�ski autor V. O. Key Jr. W kolejnych publikacjach po�wi�conych kwestii partii i grup na... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

8920, Big Pack Books txt, 5001-10000

Podstrony