8994, Big Pack Books txt, 5001-10000

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ArystotelesEtyka EudemejskaKSI�GA I1. Sposoby osi�gni�cia szcz�ciai rola dobra najwy�szego: doskona�o�ci, rozs�dku i przyjemno�ciCz�owiek, kt�ry na Delos wyjawi� swoj� my�l przed 1214 i bogiem, zapisa� na bramie �wi�tyni Latony wiersze, rozr�niaj�c w nich dobro, pi�kno i przyjemno��, jako w�a�ciwo�ci nie nale��ce do tej samej rzeczy: �Najpi�kniejsze to, co najsprawiedliwsze, najlepsze za� zdrowie, a ze wszystkich rzeczy najprzyjemniejsz� jest osi�gn�� cel pragnie�"1. Ale my si� z nim nie zgadzamy. Szcz�cie bowiem, skoro jest ze wszystkich rzeczy najpi�kniejsze i najlepsze, jest najprzyjemniejsze. Ale spo�r�d wielu istniej�cych problem�w, odnosz�cych si� do pojedynczych spraw i poszczeg�lnych istot, kt�re sprawiaj� k�opot i wymagaj� zbadania, jedne z nich zmierzaj� tylko do poznania, inne natomiast dotycz� sposobu zdobywania rzeczy i dokonywania dzia�a�. A zatem te sprawy, kt�re maj� jedynie teoretyczny charakter2, po-1 W nieco zmienionej formie dystych ten spotykamy u Teognisa w. 255, a r�wnie� w EN 1099 a 27. Cytowanego napisu nie uda�o si� odnale�� archeologom (por. Diels Yorsokratiker I, 64 przyp. 6).2 Na wst�pie rozwa�a� stawia Arystoteles pytanie: jakie miejsce zajmuje etyka, skoro wiedze dzielimy na teoretyczn� i praktyczn� (por. Platon w Polityku 256 e, gdzie'jest podobny podzia�). Nie otrzymujemy jednak jasnej odpowiedzi. Ale poniewa� odrzuca wiedz� teoretyczn�, �atwo si� domy�li�, �e zalicza j� do wiedzy praktycznej.Niezb�dne warunki zapewniaj�ce szcz�cie133Etyka Eudemejska. K saga l132winno si� om�wi� przy nadarzaj�cej si� okazji3, o ile to odpowiada metodzie bada�. Ale najpierw powinni�my zbada�, od czego zale�y �ycie szcz�liwe i w jaki spos�b mo�na je osi�gn��; czy wszyscy, kt�rzy zas�uguj� na miano ludzi szcz�liwych, s� szcz�liwi z natury, jak to jest na przyk�ad w przypadku du�ego i ma�ego wzrostu, i ludzi r�ni�cych si� kolorem sk�ry; albo przez nauk�, jako �e jest ona poniek�d jak�� wiedz�4 o szcz�ciu, czy przez pewnego rodzaju �wiczenie, bo wiele rzeczy wcale nie przys�uguje ludziom ani z natury, ani przez nauk�, ale z przyzwyczajenia; z�e rzeczy tym, kt�rzy przyzwyczaili si� do z�a, a dobre tym, co do dobra. Czy w �aden z powy�ej przedstawionych sposob�w, ale jednym z dw�ch: b�d� z natchnienia jakiego� boga, jak gdyby znajdowali si� w ekstazie, podobnie do ludzi nawiedzonych przez nimfy albo bog�w, b�d� przez przypadek; wielu bowiem twierdzi, �e tym samym jest szcz�cie (e�$ai[ji.ovi<x) i pomy�lno�� (euti>^a)-Nie jest wi�c tajemnic�, �e szcz�cie pojawia si� w�r�d ludzi, albo przy pomocy wszystkich wymienionych sposob�w, albo niekt�rych, albo jakiego� jednego, bo prawie wszystkie formy stawania si� podpadaj� pod te same zasady (u.pycd), gdy� ka�de dzia�anie, dokonane po namy�le, mo�na sprowadzi� do dzia�ania, kt�re wynika z wiedzy. Szcz�cie natomiast oraz �ycie szcz�liwe i pi�kne mieszcz� si� g��wnie w zakresie tych trzech rzeczy, kt�re, jak si� zdaje, szczeg�lnie s� godne wyboru: jedni bowiem twierdz�, �e najwi�kszym dobrem jest rozs�dek (<pp�v7)cis), inni, �e doskona�o��3 Arystoteles nie ma na my�li problem�w czysto teoretycznych, tylko takie, kt�re mieszcz� si� r�wnie� w zakresie etyki, np. problem pi�kna w kosmosie i w liczbach '(EE 1217 a).1 Szcz�cie nie jest wiedz�, tylko umiej�tno�ci� � T|VVT) (EE 1214 a 29).a jeszcze inni, �e przyjemno��5. I niekt�rzy ludzie wiod� sp�r o znaczenie tamtych rzeczy dla szcz�cia, twierdz�c, �e jedno <dobro) bardziej przyczynia si� do szcz�cia, ani�eli drugie. Bo jedni m�wi�, �e rozs�dek 1214 b jest wi�kszym dobrem ni� cnota, inni, �e cnota od rozs�dku, a jeszcze inni, �e od tamtych dw�ch � przyjemno��. I jednym zdaje si�, �e �ycie szcz�liwe zale�y od wszystkich wymienionych rzeczy, innym, �e od dw�ch, a jeszcze innym, �e �ycie szcz�liwe zale�y od jakiej� jednej z nich.2. Niezb�dne warunki zapewniaj�ce szcz�cieSkoro teraz ustalili�my co do tych spraw, �e ka�dy, kto mo�e �y� wed�ug w�asnego wyboru, zak�ada jaki� cel dla pi�knego �ycia6: albo zaszczyty, albo s�aw�, albo bogactwo, albo kultur� i na ten cel maj�c oczy zwr�cone, spe�nia ka�dy czyn (poniewa� brak podporz�dkowania �ycia okre�lonemu celowi jest dowodem wielkiej bezmy�lno�ci), to powinni�my w tej chwili okre�li� w nim przede wszystkim to, co jest najwa�niejsze � ani zbyt pochopnie, ani zbyt opieszale; w jakiej mierze od nas zale�y �ycie szcz�liwe i bez czego ludzie nie s� w stanie go osi�gn��. Bo nie jest tym samym to, co jest niezb�dnym warunkiem zdrowia i bez czego cz�owiek nie mo�e by� zdrowy oraz zdrowie. Podobnie r�wnie� ma si� sprawa z wielu innymi rzeczami, tak i� pi�kne �ycie i �rodki, bez kt�rych pi�knie �y� nie mo�na, to nie jest to samo, ale niekt�re spo�r�d tych rzeczy nie s� wy��cznie cha-5 Taki trojaki podzia� jest charakterystyczny dla perypatetyk�w, nie spotykany u Platona. Oddzielne traktowanie (pp�v>)<ri(; i apst^j poci�ga za sob� oddzielenie kontemplacji od praktycznego �ycia, czym r�ni si� EE od pogl�d�w Platona w Politei i w Uczcie.6 Por. EN 1094 a 22; 1095 a 22 nn.134Etyka Eudemejska. Ksi�ga ITrzy formy �ycia a dobro najwy�sze135rakterystyczne dla zdrowia lub dla �ycia, lecz kr�tko m�wi�c, s� wsp�ln� w�a�ciwo�ci� trwa�ych dyspozycji i dzia�a�, jak np. bez oddychania, albo czuwania, albo ruchu nie mogliby�my mie� �adnego udzia�u ani w tym, co dobre, ani w tym, co z�e, a z drugiej strony cechy charakterystyczne przynale�� ka�dej naturze i o tym trzeba pami�ta�. Albowiem podobnie do tego, co powiedzieli�my, nie jest r�wnie istotne dla dobrego stanu zdrowia spo�ywanie mi�sa, jak i spacer po posi�ku. To s� bowiem przyczyny sporu na temat szcz�cia, jego istoty i jego powstania. Niekt�rzy mianowicie uwa�aj�, �e to, bez czego nie mo�na by� szcz�liwym, jest cz�stk� szcz�cia.3. Ocena r�nych pogl�d�w na natur� szcz�ciaJest wi�c zbyteczne zastanawia� si� nad wszystkimi pogl�dami7, jakie ludzie o nim posiadaj�, albowiem dzieciom i osobom chorym i ob��kanym wiele rzeczy si� wydaje, co do kt�rych nikt, kto posiada rozum, nie mo�e mie� w�tpliwo�ci. A to dlatego, �e tu nie zachodzi potrzeba argument�w, tylko dzieci musz� doj�� do wieku, w kt�rym doznaj� zmian, a chorzy skarcenia ze strony lekarza lub pa�stwa, gdy� leczenie nie jest mniej skutecznym �rodkiem ni� bicie, ale podobnie nie warto 1215 a zastanawia� si� nad pogl�dami og�u, poniewa� on prawie o wszystkim rozprawia bez zastanowienia si�, a szczeg�lnie o szcz�ciu; nonsensem przecie� jest kierowa� argumenty do tych, kt�rzy nie ��daj�, uzasadnienia, lecz uczucia. Ale skoro ka�da sprawa ma w�asne trudno�ci, jest oczywiste, �e dotycz� one r�wnie� najdoskonalszej formy �ycia i najlepszego istnienia. A zatem jestpi�kn� rzecz� rozwa�y� te pogl�dy, bo zbicie argument�w przez ludzi tocz�cych sp�r ujawnia przeciwne tamtym dowody. Ale przed podj�ciem pracy nie mo�na tych spraw pomin��, a przede wszystkim tego, na co powinno si� zwr�ci� szczeg�ln� uwag�, a mianowicie na to, co umo�liwia posiadanie udzia�u w �yciu uczciwym i pi�knym (je�eli nie wypada wyrazi� si� b�ogos�awionym), i na nadziej�, jaka powinna towarzyszy� ka�dej uczciwej sprawie. Bo je�eli �ycie pi�kne zale�y od przypadkowych zdarze�, albo od tego, co sprawi natura, wielu nie mog�oby mie� �adnej nadziei, bo nie mo�na go osi�gn�� w�asnym wysi�kiem, ani nie zale�y od samych ludzi, ani od ich post�powania. Je�eliby natomiast zale�a�o od tego, jaki kto� sam jest i od jego czyn�w, dobro by�oby bardziej powszechne i bardziej boskie: bardziej powszechne, gdy� wi�cej ludzi mog�oby mie� w nim udzia�, bardziej boskie za�, gdy� szcz�cie zale�a�oby od tego, jak ludzie sami siebie ukszta�tuj� i jakie b�d� ich czyny.4. O trzech formach �ycia zale�nych od dobra najwy�szegoAle wi�kszo�� spraw spornych i trudnych wyja�ni si�, je�eli prawid�owo okre�limy, co powinni�my rozumie� pod poj�ciem �szcz�cie"; czy jest to tylko okre�lona warto�� (m>i�v) duszy ludzkiej, jak uwa�ali niekt�rzy spo�r�d dawniejszych m�drc�w8, czy, chocia� taka warto�� istnieje, o wiele wi�cej znaczy, jakie s� czyny.Kiedy za� okre�lili�my r�ne formy �ycia, niekt�rzy'Por. EN 1095a-b.8 Chodzi zapewne o Speusippa i Ksenokratesa, uczni�w Platona i scholarch�w Akademii.Cel �ycia. Krytyka pogl�d�w Sokratesa na cnot�137136Etyka Eudemejska. Ksi�ga Iludzie nie ubiegaj� si� o tego rodzaju pomy�lno��, ale przywi�zuj� wag� do rzeczy koniecznych, np. do pospolitych umiej�tno�ci i do robienia interes�w i do rzemios�a (a pospolitymi nazywam te umiej�tno�ci, kt�re zajmuj� si� jedynie zdobyciem rozg�osu, rzemie�lniczymi natomiast siedz�ce i zarobkowe, a przydatnymi do robienia interes�w te, kt�re zajmuj� si� sprzeda�� na rynku i w kramach;. Podczas gdy istniej� trzy czynniki, zapewniaj�ce uszcz�liwiaj�ce post�powanie, kt�re poprzednio uznali�my za najwy�sze dobro dla ludzi: doskona�o��, rozs�dek i przyjemno��, widzimy, �e istniej� r�wnie� trzy rodzaje �ycia, kt�re wszyscy ludzie, wed�ug mo�no�ci, wybieraj�, aby je prze�y�: �ycie polityka, filozofa i �ycie 1215 b oddane rozkoszy9. Spo�r�d nich filozof mianowicie pragnie tego. co dotyczy rozs�dku i kontemplacji prawdy, polityk pragnie pi�knych czyn�w (one same wynikaj� z doskona�o�ci), a cz�owiek oddany rozkoszy pragnie przyjemno�ci cielesnych. Dlatego ka�dego nazywa si� szcz�liwym z innego powodu, jak poprzednio powiedzieli�my. Anaksagoras z Kladzomenai10 zapytany, kto jest najszcz�liwszy z ludzi: �Nikt z tych � odpowiedzia� � o kt�rych ty my�lisz, ale kto�, kto tobie m�g�by si� wydawa� nieodpowiedni". Odpowiedzia� za� on w ten spos�b, bo widzia�, �e m�wi�cy uwa�a za rzecz niemo�liw�, aby to okre�lenie przypad�o komu�, kto nie jest wielki, ani pi�kny, ani bogaty; sam za� zapewne uwa�a�, �e je�eli kto� �yje bez przykro�ci i ca�kowicie odda� si� sprawiedliwo�ci, albo uczestniczy w pewnego rodzaju boskiej kontemplacji, jak na cz�owieka, jest szcz�liwy.9 W Polityce m�wi Arystotele... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

8994, Big Pack Books txt, 5001-10000

Podstrony